Na UO powstaje Bank Genów Roślin Polnych i Użytkowych
fot. pixabay.com / zdj. poglądowe
W MCBR UO (Międzynarodowym Centrum Badawczo Rozwojowym UO) powstaje Bank Genów Roślin Polnych i Użytkowych. W banku genów UO w MCBR UO znajdą się zgromadzone już przez botaników arkusze zielnikowe, czyli ok. 30 tys. roślin naczyniowych i porostów. W przyszłości będą w nim także nasiona, tkanki i DNA gatunków rzadkich i ustępujących roślin Śląska Opolskiego.
Do banku genów zostaną przeniesione m.in. arkusze zielnikowe (ok. 30,000 egz. roślin naczyniowych i porostów). Są to zbiory ze Śląska, Bałkanów, Tadżykistanu, Kirgistanu, Uzbekistanu, Chin, Tajlandii, Malezji, Kambodży, Filipin, Indonezji, Sri-Lanki, Nepalu, Argentyny i Brazylii. Gromadzone i opisywane były głównie przez prof. Eugeniusza Kuźniewskiego, prof. Arkadiusza Nowaka i dr Grzegorza Leśniańskiego. W przyszłości będą w nim także nasiona, tkanki i DNA gatunków rzadkich i ustępujących roślin Śląska Opolskiego.
Instytut Biologii UO powoli urządza się w pomieszczeniach Międzynarodowego Centrum Badawczo-Rozwojowego UO na Oleskiej. Trwa montaż mebli i urządzeń w laboratoriach. Regały w Banku Genów Roślin Polnych i Użytkowych, czyli tworzonej w nowej infrastrukturze, niezależnej jednostce, już stoją. Na ten moment czekaliśmy ponad ćwierć wieku.
Czym jest bank genów? To nic innego, jak kolekcja danych genetycznych wybranej grupy organizmów. W przypadku roślin można zbierać zasuszone i odpowiednio przygotowane okazy w formie arkuszy zielnikowych, roślin in vitro, zamrożonych sadzonek lub pąków albo w formie nasion. Zbiory opolskich botaników to przede wszystkim arkusze zielnikowe. Niektóre okazy liczą nawet 80 lat i właśnie daty takich najstarszych zbiorów możemy uznać za początki funkcjonowania kolekcji. Bank Genów Roślin Polnych i Użytkowych jako wyodrębniona jednostka jest dopiero w trakcie kształtowania. Bank w tym roku ruszy pełną parą, bowiem zostały spełnione trzy kryteria: – czynnik ludzki, czyli utworzony zespół z kompetentnych osób, zbiory oraz pomieszczenia z odpowiednią infrastrukturą w nowym budynku MCBR na Oleskiej. Opolscy botanicy podkreślają, że potencjału badawczego ich zbiorów nie da się przecenić.
Przede wszystkim arkusze zielnikowe były podstawą merytoryczną do badań taksonomicznych i florystycznych. Są dla nas podstawową formą gromadzenia dokumentacji naukowej. Nie każdą roślinę jesteśmy w stanie rozpoznać w terenie, często trzeba ją zebrać i dopiero analizując cechy widoczne pod lupą binokularną, przyporządkować do określonego gatunku. Badań opisujących poszczególne taksony, w tym rzadkie i szczególnie cenne dla przyrody oraz ich rozmieszczenie, na przestrzeni lat powstawały dziesiątki, a w zasadzie setki. Ale to nie wszystko. Materiały zielnikowe mogą być źródłem DNA do badań molekularnych czy analiz chemicznych. Okazuje się, że związki chemiczne, w tym właśnie wspomniany DNA, da się pozyskać nawet z bardzo starych zbiorów.
Bank Genów Roślin Polnych i Użytkowych UO powstaje w budynku Pomologii przy ul. Oleskiej. Będzie to jedyny tego typu obiekt w woj. opolskim. W zamierzeniach naukowców jest umieszczenie zbiorów Herbarium Muzeum Śląska Opolskiego opracowane przez prof. Arkadiusz Nowaka. Pokaźny zbiór w jednym miejscu pozwoli i ułatwi opolskim botanikom pracę nad stworzeniem banku nasion. Ponadto w planach naukowców jest poszerzenie kolekcji zielnikowej o zbiory nasion, tkanek i DNA gatunków rzadkich i ustępujących Śląska Opolskiego.
Banki nasion mogą służyć do odtwarzania wymarłych populacji roślin, np. w miejscu, w którym występowały i z jakiś przyczyn wyginęły. Dzięki posiadaniu nasion odpowiednio przechowywanych i można próbować odtworzyć populacje roślin ginących, jak i odtworzenia dawniejszych odmian roślin uprawnych. Banki nasion stanowią formę zabezpieczenia przed tzw. erozją genetyczną, czyli nieodwracalną utartą różnorodności genetycznej, która może występować przy uprawach i selekcjach materiału do siewu przez tysiące lat. Na świecie istnieje wiele banków genów, w tym banków nasion. Najbardziej znanym jest Svalbard Global Seed Vault, na norweskim archipelagu Svalbard, zlokalizowany w tunelu wydrążonym w wiecznej zmarzlinie – z ponad milionem próbek.
Nasiona są przechowywane w zapieczętowanych trójwarstwowych opakowaniach foliowych, a następnie umieszczane w plastikowych pojemnikach na kółkach na metalowych regałach półkowych. Pomieszczenia magazynowe są utrzymywane w temperaturze -18 ° C (-0,4 ° F). Niska temperatura i ograniczony dostęp tlenu zapewnią niską aktywność metaboliczną i opóźnią starzenie się nasion. Miejsce nie jest wybrane przypadkowo. Wieczna zmarzlina oraz klimat otoczenia, mają być sprzymierzeńcem do zachowania długowieczności materiału roślinnego, na wypadek awarii elektrycznych i zakłóceń w pomieszczeniach odpowiednio niskiej temperatury.
Wieczna zmarzlina i brak aktywności tektonicznej sprawiły, że jest to poniekąd najbezpieczniejsze możliwe miejsce na taką inwestycję. Jednocześnie jest to bank centralny, globalny, a więc zapewnia długoterminowe przechowywanie duplikatów nasion konserwowanych w bankach genów na całym świecie, zabezpieczając tym samym światowe zasoby żywności. Jak zapewnią pracownicy UO, duplikaty nasion z Opolszczyzny też będą trafiały do Svaalbard Global Seed Vault.
oprac. PK / źródło: Uniwersytet Opolski
