11 listopada. Narodowe Święto Niepodległości

W tym roku przypada 103. rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości. Rzeczpospolita w 1918 roku powróciła na mapę Europy po 123 latach zaborów.

„Kto tych krótkich chwil nie przeżył, kto nie szalał z radości w tym czasie wraz z całym narodem, ten nie dozna w swym życiu najwyższej radości. Cztery pokolenia czekały nadaremnie na tę chwilę, piąte doczekało”

Jędrzej Moraczewski, pierwszy premier Polski

11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna, która swą władzę zawdzięczała Prusakom, przekazała zwierzchnictwo nad wojskiem w ręce Józefa Piłsudskiego. To właśnie to wydarzenie symbolicznie uznano za odrodzenie Polski. Data jest również związana z podpisaniem zawieszenia broni pomiędzy aliantami a Niemcami w wagonie kolejowym w Rethondes nieopodal Compiegne.

Dzień, w którym świętujemy odzyskanie niepodległości jest oczywiście datą umowną, ponieważ droga do wolności wiodła wyboistym szlakiem przez wiele lat i była bardzo skomplikowanym procesem społeczno – politycznym. Już w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku powołano w Lublinie Tymczasowy Rząd Ludowy pod wodzą Ignacego Daszyńskiego.

14 listopada Rada Regencyjna przekazała pełnię władzy państwowej w ręce Józefa Piłsudskiego i podjęła decyzję o samorozwiązaniu. Następnie 16 listopada późniejszy Pierwszy Marszałek Polski wysłał depeszę dyplomatyczną notyfikującą powstanie Niepodległej Rzeczypospolitej. Dwa dni później powołany został rząd Jędrzeja Moraczewskiego. 22 listopada Józef Piłsudski objął funkcję Tymczasowego Naczelnika Państwa. Swoje prerogatywy miał przekazać wybranemu w styczniu 1919 roku Parlamentowi.

Od samego początku toczono dyskusję, jaka data będzie najlepsza na świętowanie odzyskania niepodległości. W latach II RP 1919 – 1936 uroczystości organizowano najczęściej w pierwszą niedzielę po 11.11. Odbywały się wtedy rewie wojskowe, koncerty patriotyczne, odprawiano msze w intencji ojczyzny. Pierwszy raz świętowano 14 listopada 1920 roku. Marszałek Piłsudski wręczył w Belwederze ordery wojenne Virtuti Militarii.

W 1926 roku ogłoszono 11 listopada dniem wolnym od pracy w administracji rządowej. Przez kolejne 8 lat w tym dniu marszałek przyjmował defiladę wojskową na Placu Saskim przemianowanym w 1928 roku na plac Marszałka Józefa Piłsudskiego. Uroczystości odbywały się też na Polu Mokotowskim jak to miało miejsce, choćby w 1934 roku podczas ostatniej uroczystości z udziałem Józefa Piłsudskiego.

W 1932 roku Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego uczyniło 11 listopada dniem wolnym od zajęć szkolnych, zalecając jednocześnie, aby wykorzystać ten czas na działania wychowawcze w duchu patriotycznym. Zgodnie z dyrektywą, szkoły miały promować najnowszą historię związaną z odzyskaniem niepodległości.

Niestety, po uchwaleniu ustawy o święcie państwowym dnia 11 listopada w 1937 roku, tylko dwa razy mieszkańcy międzywojennej Polski świętowali odzyskanie niepodległości. W 1937 roku obchody 11 listopada uświetniło odsłonięcie pomnika gen. Józefa Sowińskiego w parku na Warszawskiej Woli. Jubileusz 20-lecia odzyskania niepodległości w 1938 roku obchodzony był już w napiętej atmosferze. W związku z niespokojną sytuacją na arenie międzynarodowej zorganizowano wielką defiladę połączoną z ogromną manifestacją poparcia dla armii w społeczeństwie.

W czasie II wojny światowej okupanci zabronili obchodzenia święta. Na Pawiak można było trafić nawet za posiadanie jednocześnie w mieszkaniu materiału białego i czerwonego. Organizacje konspiracyjne przypominały jednak mieszkańcom o rocznicy w ramach akcji małego sabotażu, wywieszając narodowe barwy, czy składając potajemnie wiązanki kwiatów. W przestrzeni publicznej pojawiały się też napisy na murach oraz symbole m.in. Polski Walczącej.

Po wojnie komunistyczne władze Polski Ludowej wprowadziły ustawowo święto 22 lipca. Znosząc jednocześnie urzędowo Narodowe Święto Niepodległości. Aparat represji pilnował, aby nie celebrowano 11 listopada a za organizację manifestacji patriotycznych, czy inne sposoby przypominania współobywatelom o święcie groziły surowe konsekwencje.

Sejm Polski Ludowej przywrócił Narodowe Święto Niepodległości ustawą z dnia 15 lutego 1989 roku. Zaś 11 listopada sejm podjął uroczystą uchwałę, w której czytamy m.in.

„Ta uroczysta rocznica skłania także do refleksji nad półwieczem, w którym wolnościowe i demokratyczne aspiracje Polaków były dławione przez hitlerowskich i sowieckich okupantów, a następnie – obcą naszej tradycji – podporządkowaną Związkowi Radzieckiemu komunistyczną władzę”.

fragment uchwały Sejmu z dnia 11 listopada 1989 roku