17.09 Dniem Sybiraka – historia w pigułce

83 lata temu, 17 września 1939 r. nad ranem, na terytorium Rzeczypospolitej wkroczyły wojska sowieckie. Zbrojna napaść bez wypowiedzenia wojny była ciosem zadanym Polsce, która od ponad dwóch tygodni broniła się przez agresją ze strony Niemiec. Związek Sowiecki zrealizował w ten sposób zobowiązanie zawarte w pakcie podpisanym z Niemcami 23 sierpnia 1939 r, znanym z historii jako pakt Ribbentrop-Mołotow. Tajny protokół do paktu obligował Sowietów do zbrojnego wystąpienia przeciwko Polsce w przypadku gdyby nasze państwo znalazło się w stanie wojny z Niemcami.

Armia Czerwona wtargnęła do Polski pod pretekstem ochrony zamieszkujących wschodnie tereny RP Białorusinów i Ukraińców. Sowieci stwierdzili też niezgodnie z prawdą, że państwo polskie uległo rozpadowi, a władze opuściły jego terytorium. Prezydent Ignacy Mościcki wraz z premierem Felicjanem Sławojem Składkowskim i naczelnym wodzem marsz. Edwardem Śmigłym-Rydzem w rzeczywistości granicę polsko-rumuńską przekroczyli dopiero w nocy z 17 na 18 września.

Nacierające na całej długości granicy wojska sowieckie usiłowali powstrzymać polscy żołnierze i pogranicznicy. Walki toczono m.in. w obronie Wilna, Grodna i Rejonu Umocnionego Sarny. W ślad za czerwonoarmistami wkroczyło NKWD – posługująca się terrorem policja polityczna, której funkcjonariusze mieli za zadanie zastąpienie polskich struktur państwowych władzą sowiecką.

Symbolicznym zakończeniem działań wojennych była wspólna defilada wojsk niemieckich i sowieckich w Brześciu 22 września. Podział Polski najeźdźcy przypieczętowali w traktacie o granicach i przyjaźni z 28 września. Ustalili w nim przebieg granicy III Rzeszy ze Związkiem Sowieckim, dokonując kolejnego w dziejach rozbioru polskich ziem. Granica istniała blisko dwa lata – do inwazji niemieckiej w czerwcu 1941 r.

Wraz z wkroczeniem Sowietów rozpoczął się terror, aresztowania przedstawicieli lokalnych elit. Wśród sowieckich zbrodni szczególne miejsce zajmuje zbrodnia katyńska – mord na aresztowanych oficerach, policjantach, pogranicznikach, adwokatach i innych przedstawicielach polskiej elity, dokonany wiosną 1940 r. Polskich ofiar sowieckiej inwazji było jednak dużo więcej. Celem okupantów była depolonizacja zajętych ziem. Drogą do tego celu była eliminacja, także fizyczna, polskich elit, zamykanie kościołów i likwidacja polskiego szkolnictwa oraz próby sowietyzacji w upaństwowionych placówkach oświatowych. Po raz kolejny w historii rozpoczęły się masowe deportacje w głąb podległego Rosji imperium.

Liczbę deportowanych obywateli polskich szacuje się na kilkaset tysięcy. Polacy zsyłani byli na Syberię, do Kazachstanu, na północny-wschód Związku Sowieckiego. W latach 1939-1941 miały miejsce cztery duże deportacje. Wielu z zesłanych nie wróciło do Polski. Część poniosła śmierć już podczas transportu, część zmarła z powodu ciężkich warunków życia na nieludzkiej ziemi, podczas prób ucieczki lub z rąk sowieckich funkcjonariuszy. Wielu z tych, którzy przeżyli, nigdy nie wróciło do ojczyzny. Ofiary zsyłek w głąb Rosji i Związku Sowieckiego upamiętnił z 2013 r. Sejm. W przyjętej przez aklamację uchwale posłowie ustanowili 17 września – rocznicę agresji sowieckiej na Polskę z 1939 roku – Dniem Sybiraka.

źródło: Sejm.gov.pl