Patroni opolskich ulic. Tadeusz Kościuszko

W tym artykule przybliżymy Państwu postać bohatera dwóch narodów polskiego i amerykańskiego – Tadeusza Kościuszko. Patronuje on ulicy w pobliżu placu Daszyńskiego w Opolu.

Tadeusz Kościuszko urodził się 4 lutego 1746 roku w Mereczowszczyźnie (dzisiejsza Białoruś). Przyszedł na świat w rodzinie szlacheckiej jako czwarte dziecko miecznika brzeskiego Ludwika Tadeusza Kościuszko. W wieku 11 lat wraz z starszym bratem Józefem rozpoczął naukę w Kolegium Pijarów w Lubieszowie. W 1765 roku wstąpił do Korpusu Kadetów Szkoły Rycerskiej. Ta znana do dziś szkoła została założona przez Stanisława Augusta Poniatowskiego i miała na celu przygotować nową kadrę oficerów. Młody Tadeusz wyróżniał się na tle swoich rówieśników. Studiował w Szkole Rycerskiej historię Polski i historię powszechną, filozofię, łacinę, język polski, francuski i niemiecki oraz prawo, ekonomię, arytmetykę, geometrię i miernictwo. Szkołę ukończył w stopniu kapitana.

W 1769 roku Tadeusz wyjechał na 5 lat do Francji jako stypendysta królewski. Pogłębiał wiedzę w Akademii Wojskowej szwoleżerów gwardii królewskiej w Wersalu. Pobyt w Paryż w przededniu wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej znacznie wpłynął na poglądy młodego wojskowego. W 1775 roku, 3 lata po I rozbiorze Polski, powrócił do ojczyzny. Nie znalazł jednak pracy w wojsku, które w wyniku narzuconych przez zaborców regulacji zostało zredukowane do 10 tysięcy żołnierzy. Następnie szukał zatrudnienia na dworze saskim lub w armii elektora w Dreźnie. Niestety starania te nie przyniosły rezultatu. Kościuszko postanowił więc wrócić do Paryża. Usłyszał tam o wojnie w Ameryce, gdzie kolonie wystąpiły zbrojnie przeciwko Anglii o swoją wolność i niepodległość. Postanowił więc wesprzeć ich starania i podjął decyzję o wyjeździe na nowy kontynent. Prawdopodobnie już w czerwcu 1776 r. wyruszył z portu w Hawrze w daleką i trwającą ponad dwa miesiące podróż.

Swoją pracę rozpoczął w Filadelfii. Zajmował się tam planowaniem ufortyfikowania miasta. W 1777 roku Kościuszko został wysłany na północ nad granicę kanadyjską pod wodzą generała Horatio Gatesa. Przez wiele miesięcy Kościuszko fortyfikował różne obozy wojskowe Armii Kontynentalnej. Największy rozgłos przyniósł mu wkład do zwycięstwa w bitwie pod Saratogą. Wyrazem uznania dla jego umiejętności inżynierskich było powierzenie mu budowy twierdzy West Point nad rzeką Hudson. Praca Kościuszki pomogła amerykanom odnieść zwycięstwo. W podzięce za jego wkład został mianowany uchwałą kongresu generałem brygady. Otrzymał również ziemie oraz znaczną sumę pieniędzy. Przeznaczył całość na wykup czarnoskórych z niewoli oraz na ich kształcenie.

W lipcu 1784 roku Kościuszko powrócił do Polski. Zamieszkał w rodzinnej wsi, gdzie przejął majątek rodzinny. Żywo interesował się sytuacją w kraju. Nie była ona dobra. Coraz więcej mówiło się o konieczności przeprowadzania dogłębnych reform. Obradujący w latach 1788–1792 Sejm, zwany Wielkim lub Czteroletnim, podjął dzieło naprawy Rzeczypospolitej. Jedną z pierwszych swoich uchwał podniósł liczbę wojska do 100 tysięcy. Przed zasłużonym generałem armii amerykańskiej pojawiła się możliwość, by rozpocząć służbę w ojczyźnie. 12 października 1789 otrzymał podpisaną przez króla nominację na generała majora wojsk koronnych.

Dążenia Polaków do odzyskania pełnej suwerenności nie obyły się bez reakcji zaborców. W kwietniu 1792 spiskowcy magnaccy, Szczęsny Potocki, Seweryn Rzewuski i Franciszek Ksawery Branicki przygotowali akt konfederacji, znoszącej postanowienia Konstytucji 3 maja. Konfederacja została ogłoszona 14 maja, w pogranicznej miejscowości Targowica, a w kilka dni później armia rosyjska wkroczyła na tereny Rzeczypospolitej. Rozpętała się niewypowiedziana wojna polsko-rosyjska w obronie Konstytucji. Armia koronna nie dysponowała jednak wystarczającymi siłami dla powstrzymania korpusu wkraczającego na Ukrainę. Doszło do kilku bitew. Na pamiątkę zwycięskiego starcia pod Zieleńcami został ustanowiony order Virtuti Militari. Tadeusz Kościuszko był jednym z pierwszych odznaczonych tym najwyższym wyróżnieniem. Niestety wojna zakończyła się w momencie, w którym Stanisław August Poniatowski dołączył do konfederacji i wydał rozkaz zaprzestania działań zbrojnych. Kościuszko, w odpowiedzi dnia 30 lipca, podał się do dymisji. Uzasadnił to tym, że „zmiana okoliczności krajowych byłaby przeciwną pierwiastkowej mojej przysiędze i wewnętrznemu przekonaniu”

Kościuszko został zmuszony do opuszczenia kraju. Tułał się po Europie. Zatrzymywał się w Lipsku, Dreźnie oraz Paryżu. Opracowywał plan powstania oraz szukał funduszy i ochotników, gotowych do walki o niepodległą Polskę. Gdy sytuacja w kraju pogorszyła się jeszcze bardziej zdecydował, że musi zacząć działać. Prawdopodobnie 15 marca wyruszył z Drezna do Krakowa.

24 marca 1794 roku na rynku krakowskim złożył narodowi uroczystą przysięgę i objął formalnie przywództwo insurekcji jako Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej. Kościuszko zreformował polskie wojsko. Wykorzystał innowacyjne metody, których nauczyli go amerykanie. Największym sukcesem Tadeusza była zwycięska bitwa pod Racławicami. Mimo małego znaczenia strategicznego pozwoliła na podniesienie morale powstańców już 12 dni po rozpoczęciu walk. Niestety insurekcja upadła 16 listopada 1794, a sam Kościuszko został ranny i wzięty do niewoli w trakcie bitwy pod Maciejowicami.

Car Paweł I Romanow 26 listopada 1796 r. wypuścił Kościuszkę po złożeniu przysięgi wiernopoddańczej, co było ceną za uwolnienie z rosyjskich więzień i łagrów 20 tys. Polaków. Kościuszko musiał także przyrzec, że nie wróci do Polski. Po kilkuletniej tułaczce osiedlił się w Szwajcarii, gdzie zmarł 15 października 1817 roku. Tadeusz Kościuszko do dziś jest jednym z najbardziej znanych polskich bohaterów oraz symbolem polsko-amerykańskiej przyjaźni.